Vĩ Tuyến Là Gì? Bật Mí Vai Trò Thật Sự Trên Trái Đất

Vĩ tuyến thuộc một khái niệm quen thuộc trong địa lý, tưởng chừng như chỉ là đường kẻ đơn sơ trên bản đồ nhưng sự thật lại ẩn chứa nhiều điều thú vị. Với vai trò là một kênh thông tin về thời tiết, trong bài viết này radarthoitiet.com sẽ giúp bạn mở mang kiến thức liên quan.

Định nghĩa về vĩ tuyến

Trái Đất vốn dĩ hình cầu, muốn xác định vị trí các điểm trên bề mặt cần phải thiết lập hệ thống tọa độ địa lý. Các nhà khoa học thiên tài đã xây dựng các đường tưởng tượng gọi là vĩ tuyến và kinh tuyến.

Vĩ tuyến là gì? Tên quốc tế Latitude line, là tập hợp những đường tròn đứng song song với mặt phẳng của xích đạo. Chúng chia Trái Đất thành hai bán cầu Nam và Bắc. Những đường này khi tiến về hai cực sẽ có chu vi nhỏ dần, cho tới lúc còn tồn tại một điểm tại cực Bắc cũng như cực Nam. Tương đương (90∘ B) và (90∘ N).

Trong địa lý quy ước một Latitude line tương ứng giá trị từ 0∘ đến 90∘. Hay còn được hiểu là góc tạo bởi chính đường thẳng nối từ tâm Trái Đất tới điểm đó trên chính bề mặt hoặc mặt phẳng xích đạo.

Đặc điểm nổi bật của vĩ tuyến

Những kiến thức liên quan đến đặc điểm vĩ tuyến là gì được radarthoitiet.com chia sẻ dưới đây giúp bạn hiểu rõ bản chất của chúng trong địa lý.

Nằm song song với xích đạo

Điểm dễ nhận diện nhất chính là các đường kẻ ngang đại cầu song song xích đạo. Trong đó vĩ tuyến lớn nhất không gì khác ngoài đường xích đạo 0 độ, được cho là mốc tham chiếu.

Những vị trí còn lại vẽ như đường tròn đồng tâm, nằm xung quanh Trái Đất. Đây cũng chính là lời khẳng định mọi điểm ở trên một vĩ độ đều cùng giá trị. Chúng đóng vai trò trong việc định vị trên toàn cầu một cách chính xác.

Chu vi giảm đáng kể về hai cực

Một sự thật hiển nhiên đó là chu vi các đường ngang trên bản độ sẽ giảm dần đều khi tiến về hai cực, đạt 0 tại đúng hai cực Nam và Bắc. Trong đó xích đạo được cho là vĩ tuyến chu vi lớn nhất, dường như bằng với chu vi Trái Đất.

Hiểu đơn giản chúng như một vòng tròn đồng tâm bị thu nhỏ lại trên quả cầu. Khi ấy sẽ chỉ có một điểm duy nhất hiện diện tại Cực Bắc (90∘ B) và Cực Nam (90∘ N). Điều đó cũng phản ánh rõ nét hình dạng hành tinh xanh của chúng ta. Đồng thời đóng vai trò như yếu tố để tính toán diện tích hay khoảng cách ở bản đồ.

Thể hiện khoảng cách góc tính từ xích đạo

Mỗi đường kẻ ngang địa cầu tương ứng một giá trị tính bằng độ, bắt đầu bằng 0 và kết thúc ở điểm 90. Giá trị khẳng định khoảng cách góc của một điểm so trực diện với đường xích đạo. Như vậy chúng ta hiểu đơn giản đó là:

• Vĩ độ Bắc có ký hiệu B hay N, tương ứng đường nằm ở bán cầu bắc, trong khoảng 0∘ đến 90∘ B.
• Vĩ độ Nam ký hiệu chính thức N hay S, tương ứng đường nằm ở bán cầu Nam, giá trị dao động từ 0∘ đến 90∘ N.

Giả sử vĩ tuyến 17 tương đương vĩ độ 17, nằm ngay phía Bắc mặt phẳng xích đạo. Lịch sử Việt Nam ghi nhận sâu sắc về ý nghĩa của đường biên này vào thời kỳ chiến tranh.

Không có chuyện cắt nhau

Mọi đường đều có đặc điểm chung là song song với nhau cùng xích đạo, sự cắt nhau là điều không thể. Nguyên tắc cơ bản của hệ thống địa lý toàn cầu. Khẳng định dù kéo dài tới mức nào trên Trái Đất, một đường ngang trên bàn đổ không giao với đường khác. Chúng nêu bật sự độc nhất, không trùng lặp hệ tọa độ. Khi ấy con người dễ dàng hơn trong việc xác định vị trí.

Yếu tố xác định đới khí hậu

Trên thực tế vĩ tuyến có vai trò xác định cũng như phân chia đới khí hậu trên hành tinh xanh. Nguyên nhân được cho là bởi góc chiếu từ chính ánh sáng mặt trời, phụ thuộc hoàn toàn đường biên độ.

• Vùng nhiệt đới và xích đạo: Ở khu vực này những tia nắng từ mặt trời chiếu vuông góc quanh năm, nhiệt độ cao cùng khí hậu nhiệt đới.
• Vùng ôn đới: Vị trí càng xa xích đạo hướng về phía cực, góc chiếu nhỏ dần và khi ấy phân hóa bốn mùa cực kỳ rõ rệt, khí hậu ôn đới.
• Vùng cực: Những đường biên độ cao gần cực, góc chiếu được cho là thấp nhất. Điều này dẫn đến hiện tượng mặt trời không lặn hoặc không mọc, khí hậu hàn quanh năm.

Yếu tố ảnh hưởng Coriolis

Cường độ hiệu ứng Coriolis bị ảnh hưởng không nhỏ bởi vĩ tuyến. Đây là lực quán tính sinh ra bởi hoạt động tự quay của Trái Đất, khi ấy vật thể như tên lửa, dòng biển hay gió bị lệch hướng hoàn toàn. Ở phần xích đạo, hiệu ứng này bằng 0, khi tiến về hai cực, chúng càng trở nên mạnh mẽ hơn rất nhiều.

Khám phá về vĩ tuyến 17

Vĩ tuyến 17 ở đâu tại Việt Nam? Một nhân chứng gắn liền với giai đoạn lịch sử đầy biến động. Trước đây từng thuộc ranh giới quân sự chia cắt hai miền Nam Bắc. Tuân thủ đúng theo hiệp định Geneve năm 1954, trải dài từ sông Bến Hải thuộc Quảng Trị.

Khí hậu nhiệt đới gió mùa

Bao trùm toàn bộ lãnh thổ Việt Nam tạo nên bầu không khí vô cùng đặc trưng. Do vị trí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến nên có lượng bức xạ mặt trời siêu lớn, ổn định quanh năm. Nhiệt độ trung bình năm tại Việt Nam thuộc mức cao.

Sự kết hợp mạnh mẽ của hệ thống gió màu đông bắc và tây nam tạo nên hai mùa rõ rệt. Chúng ta có mùa mưa và mùa khô, hoạt động sản xuất nông nghiệp hay đời sống sinh hoạt ảnh hưởng ít nhiều.

Nhiệt độ cao ít lạnh giá

Vị trí vĩ tuyến 17 tại Việt Nam giúp cho nước ta hiếm khi rơi vào trạng thái rét thấu xương như nhiều quốc gia khác. Nhiệt độ trung bình mỗi năm thường ở mức cao. Dù miền Bắc mùa đông lạnh bởi mức gió lớn nhưng khí hậu vẫn êm dịu hơn nhiều quốc gia khác. Điều này giúp cho cây trồng và vật nuôi phát triển ổn định hơn.

Mưa quanh năm nhiều cùng độ ẩm cao

Trên thực tế vị trí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến nên có độ ẩm tương đối cao. Do sự kết hợp giữa gió mùa cùng địa hình đồi núi, đồng bằng đa dạng, lượng mưa xuất hiện mỗi năm khá lớn, dẫn đến độ ẩm cao. Khi ấy cây trồng nhận được khối nước lớn, năng suất nông nghiệp ổn định. Thảm thực vật quanh năm xanh tốt nhờ độ ẩm.  

Phong phú trong sinh học

Vĩ tuyến 17 ở đâu? Như đã biết chúng là một đường vĩ độ nằm ở 17∘ Bắc so với xích đạo. Điều này giúp cho lãnh thổ Việt Nam có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, lượng mưa luôn dồi dào quanh năm. Bởi vậy hệ sinh thái của nước ta tương đối đa dạng từ rừng nguyên sinh, ngập mặn cho đến thảm thực vật quý hiếm.

Tài nguyên biển đa dạng

Do nằm ở vùng nội chí tuyến vì thế Việt Nam sở hữu đường bờ biển lên đến 3260km. Chúng ta thuộc biển Đông vùng ấm áp, nguồn tài nguyên biển dồi dào đa dạng. Vị trí vĩ tuyến này kết hợp dòng hải lưu tạo địa hình đáy biển phong phú, môi trường thuận lợi cho các hải sản sinh sống. Do đó mà ngành vận tải biển hay nuôi trồng thủy sản ở nước ta tương đối phát triển.

Lời kết

Vĩ tuyến không phải là đường kẻ vô hình ở bản đồ, chúng gắn liền với khí hậu hay thời tiết trên Trái Đất. Bắt đầu từ phân chia đới nhiệt hay hiệu ứng Coriolis cho đến dòng chảy hải lưu. Về cơ bản vai trò đặc biệt quan trọng và mong rằng những chia sẻ của Radar Thời Tiết giúp bạn mở mang thêm về kiến thức địa lý.